Водгукі на вершы беларускіх паэтаў

Трылогія Якуба Коласа «На ростанях» адыграла значную ролю ў станаўленні раманнага жанру ў беларускай прозе 20-х гг. (аповесці «У палескай глушы» і «У глыбі Палесся» былі напісаны на працягу 1921—1929 гг.).

Па сутнасці, Я. Колас — класік беларускай літаратуры — і з'явіўся стваральнікам жанру рамана ў беларускай прозе. Як і кожны вялікі пісьменнік, Я. Колас змог не толькі адчуць праблемы свайго часу, але і глыбока зазірнуць у сутнасць таго, што адбывалася. Не толькі паставіць праблемы, але і сродкамі мастацкай літаратуры раскрыць іх, убачыць сапраўднага героя свайго часу.

Згодна з задумай твора, у цэнтры трылогіі — вобраз Андрэя Лабановіча. Прычым раскрываецца эвалюцыя светапогляду героя, пошук ім актыўных шляхоў служэння народу.

Задума напісаць празаічны твор узнікла ў пісьменніка ў той час, калі перад савецкай літаратурай востра паўстала задача мастацкага раскрыцця сэнсу рэвалюцыйнай эпохі і характеру яе героя.

Сёння мы разглядаем вобраз Андрэя Лабановіча праз іншую прызму. Мы гаворым пра лепшага прадстаўніка самабытнай беларускай інтэлігенцыі. I гэта сапраўды так. У гэтым вобразе знайшлі праўдзівае адлюстраванне шматлікія пытанні таго часу, філасофскія, маральна-этычныя погляды самога Я. Коласа на свет і чалавека. Невыпадкова Андрэй Лабановіч — настаўнік. Дзейнасць педагога ўсведамлялася Я. Коласам як грамадзянскае служэнне народу.

У вусны галоўнага героя пісьменнік укладвае ўласныя погляды на школьнае навучанне. Не трэба забываць, што К. М. Міцкевіч, аўтар «Методыкі роднае мовы», сам шмат год працаваў настаўнікам у школе, затым у педагагічным тэхнікуме, у Белдзяржуніверсітэце і ўсё жыццё лічыў сябе настаўнікам.

У адным з лістоў пісьменніка чытаем, што Лабановіч — яго двайнік. Аднак было б вельмі наіўна і спрошчана атаясамліваць вялікага мастака, філосафа, якім быў Я. Колас, з яго героем. Герой паказаны пісьменнікам канкрэтна-гістарычна, з усімі памылковымі поглядамі, характэрнымі для перадавой беларускай інтэлігенцыі ў пачатку стагоддзя. Пісьменнік вобразам Андрэя Лабановіча нібы сцвярджае: галоўнае, каб у чалавеку жыла прага праўды. Каб у яго было моцнае пачуццё адказнасці перад народам, каб ён не спыняўся на шляхах жыцця, а ішоў наперад, а ўжо сама логіка грамадскага жыцця зможа вывесці яго на правільны шлях.

Спецыфіка кампазіцыі твора заключаецца ў тым, што шматлікія вобразы-персанажы самі па сабе, без сустрэч з Лабановічам не жывуць. У адпаведнасці з задумай твора адны героі намаляваны ярка, іншыя з'яўляюцца эпізадычнымі. I толькі вобраз Андрэя Лабановіча ў рамане цэльны і паўнакроўны.

Ужо на першых старонках рамана Я. Колас паказвае, як герой рамана пераўзыходзіць маральна мяшчанскую інтэлігенцыю, якая жыве сваімі эгаістычнымі мэтамі. Андрэй Лабановіч — сапраўдны чалавек, падзвіжнік, настаўнік з вялікай літары. У педагагічным прынцыпе настаўніка Лабановіча заключана ідэалагічная пазіцыя героя. I хоць Андрэй яшчэ толькі шукае сваю дарогу, якая прывядзе яго ў лагер барацьбітоў за свабоду і шчасце працоўнага народа, ён адчувае сваю адказнасць перад сялянамі. Так узнікае ў маладога настаўніка думка пра асветніцкія лекцыі для сялян. У асвеце народа Андрэй Лабановіч бачыць свой абавязак грамадзяніна. Аднак лекцыі Лабановіча не мелі поспеху ў цельшьгацаў. Парадокс, але Лабановіч, які вырас у сялянскай сям'і, павінен шмат перадумаць і перажыць, пакуль ён з разумев, чаму селянін абыякавы да пытанняў асветы і, як здаецца маладому настаўніку, да свайго лёсу.

Герой у творы паказаны ў самых шырокіх узаемасувязях з акаляючым асяроддзем, прадстаўнікамі розных класаў. Найбольш поўна раскрываецца характер галоўнага героя ў каханні д.. Ядвісі.

Лабановічу трэба зрабіць выбар паміж каханнем і абавязкам перад народам, новымі шляхамі, якія выведуць яго на шырокі прастор грамадскай дзейнасці. Герой жыве будучым, асабістыя праблемы адыходзяць на другі план.

Я. Колас пераканальна раскрывав ў рамане складаны працэс фармавання свядомага нацыянальнага інтэлігента, не спрашчае шлях свайго героя, апавядаючы пра памылкі і знаходкі Лабановіча і яго аднадумцаў на шляху служэння народу.

Галоўны герой трылогіі праходзіць праз цэлы шэраг выпрабаванняў у сваім жыцці, адстойваючы свае марал ьныя прынцыпы.

Удзел у нелегальным з'ездзе настаўнікаў, звальненне, суд, астрог — этапы палітычнага і маральнага станаўлення героя. Выпрабаванні робяць яго яшчэ мацнейшым. Болып упэўнена глядзіць у будучыню Андрэй Лабановіч, выйшаўшы з астрога. Ён ужо не на ростанях, а ясна бачыць далейшы шлях служэння працоўнаму народу.