Водгукі на вершы беларускіх паэтаў

Сатырычная камедыя Андрэя Макаёнка «Выбачайце, калі ласка!» была напісана і пастаўлена на сцэне тэатра імя Я. Купалы ў 1953 г. Твор меў вялікі поспех, амаль 150 тэатраў СССР паставілі гэтую п'есу. Вялікі поспех твора можна растлумачыць вастрынёй пестеўленых у ім маральных праблем. Сатырык выкрыў паказуху і падман, якімі было прасякнута жыццё ў краіне.

У гэтым творы ярка вызначыўся наватарскі характер таленту драматурга. Перш за ўсё ў стварэнні канфлікту ў п'есе.

Сцяпан Васільевіч Калібераў — галоўны герой п'есы — у нечым падобны да Гарлахвацкага з камедыі К. Крапівы «Хто смяецца апошнім». Героя «панізілі», накіравалі ў раён. Раней была пасада ў Мінску, а цяпер... Няма былых выгодаў, няма машыны, няма былой пашаны. Фактычна гісторыю з падманам афіцыйных улад Калібераў распачынае пад уздзеяннем жонкі, якая патрабуе вяртання ў сталіцу.

Напорыстасць Каліберава падмацоўваецца яго становішчам, бо Сцяпан Васільевіч камандуе цэлым раёнам. Ён любіць казыраць: мой раён, «у маім раёне я за ўсё адказваю». На самой жа справе старшыня райвыканкома — пусты і нікчэмны балбатун, уся бурная дзейнасць якога па кіраўніцтву раёнам зводзіцца да пасяджэнскай мітусні і адміністрацыйнага націску.

Яго любімыя выразы: «Не зробіш — дух вон, жылы на телефон!», «Я цябе ў парешок сатру!», «Такі себентуй арганізую, што моташне стане», «Гайкі требе тужэй зекручвець свеім реботнічкем».

Гісторыя з ліпавымі квітанцыямі тлумачыцца тым, што, згодна тагачасных дзяржаўных патрабаванняў, самай галоўнай задачай лічылася не сама ўборка ўраджаю, а датэрміновае выкананне абавязковых паставак.

Падштурхнуў Каліберава на махінацыі дзялок Моцкін. Спачатку ён толькі намякае Калібераву на магчымасць афёры з квітанцыямі, а потым, зразумеўшы, што Сцяпан Васільевіч зацікавіўся, усё болын насядае на субяседніка.

Моцкін у махінацыях пераўзыходзіць свайго непасрэднага начальніка, хоць пасаду займае намнога ніжэйшую — ён толькі раённы ўпаўнаважаны па нарыхтоўках. Але, як і Калібераў, не збіраецца заседжвацца на гэтай пасадзе — ужо наглядзеў базу ў Бабруйску. Вось і стараецца паказаць сябе, каб прыехаць на новае месца з трыумфам, рэпутацыяй перадавіка і добрага арганізатара.

Жонка Каліберава паказана ў п'есе як недалёкая, але ўладарная мяшчанка і хабарніца. У Печкурова яна «за так» бярэ спірт, у старшыні калгаса Гарошкі — агуркі. Калгасніца да яе прыязджае з цэлым кошыкам прадуктаў. Многа значыць і чучала любімага ката Антаніны Цімафееўны. Гэта сімвал мёртвай душы гаспадыні.

Дырэктар Печкуроў зацікаўлены ў падтрымцы Каліберава. Яму патрэбна і ад ваенных збораў адкруціцца, і дом ён будуе для сябе за дзяржаўны кошт. Таму і згаджаецца на махінацыі. Старшыня калгаса Гарошка, які мусіць дагаджаць і Калібераву, і яго жонцы, іншым раённым начальнікам, таксама мае нешта болынае, акрамя афіцыйнай аплаты. За бясплатны печкуроўскі спірт ён аддзячвае калгаснымі агуркамі. У адрозненне ад Каліберава і Моцкіна, Гарошка яшчэ цалкам сумленне не страціў. У ім яшчэ жыве гаспадарская жылка селяніна, які не можа абыякава ставіцца да здзеку з хлебаробскай працы. Яму не даюць разумна гаспадарыць каліберавы, моцкіны і іншыя паганяльшчыкі, якія дзеля ўласнай кар'еры гатовы на ўсё. Такая двухпланавасць у наказе Гарошкі тлумачыцца дваістасцю становішча, у якім персанаж знаходзіцца. 3 аднаго боку, на яго ціснуць калгаснікі, патрабуючы самай мінімальнай аплаты працадня, а з другога — навальваюцца паганяльшчыкі, якім праўдамі і няпраўдамі трэба як мага больш узяць з Гарошкі для выканання агульнараённага плана паставак, не спыняючыся і перад знарочыстым завышэннем той долі, што выпадае не на самы бедны, паводле п'есы, кал гас.

Вось і круціцца чалавек, як можа, спрабуючы, каб выйграць час, хавацца ад разгневанага начальства на гарышчы ўласнай хаты. У п'есе гэты сюжэтны ход абыграны з добрым камедыйным майстэрствам. Але сама сітуацыя не выдумана драматургам. Яна народжана калгаснай практыкай тых гадоў. Толькі рэальным удзельнікам такіх сітуацый, як і самому Гарошку, было не да смеху.

Таму і ў вобразе Гарошкі так важны быў для аўтара драматычны пачатак, які падкрэсліваецца бліскучай моўнай знаходкай — прыгаворкай персанажа: «Хоць круць-верць, хоць верць-круць». Гэтая прыгаворка надзвычай трапна выяўляе яго становішча ў пэўным сэнсе зацюканага старшыні, які, як ні круціцца, дык усё роўна не можа ўсім дагадзіць, а найчасцей робіць насуперак свайму гаспадарскаму пачуццю і чалавечаму разуменню.

Любімымі слоўцамі Гарошкі камедыя і завяршаецца, прычым вельмі эфектна. Цяпер яны чуваць ужо з вуснаў Ганны Чыхнюк і адрасуюцца Калібераву і Моцкіну: «Хоць круць-верць, хоць верць-круць, адкажуць!». Маецца на ўвазе, што арганізатары махлярства і паказухі павінны трымаць адказ за свае дзеянні і цяпер ужо не выкруцяцца.