Водгукі на вершы беларускіх паэтаў

Сотні новых, шчаслівых дарог Рассцілае жыццё прад табою.
Я.Колас
Трыдогія "На ростанях" — самы буйны твор Якуба Коласа. Прачытаўшы назву твора, адразу ўяўляеш по-стаць вандроўніка, які стаіць на перакрыжаванні дарог і думае, на якую з іх ступць, каб дайсці да мэты. Рос-тані для галоўнага героя трылогіі Лабановіча — гэта роздум аб сваім жыцці, пошукі шляхоў да яешпай долі, змена месца жыхарства і адлучэнне ад людзей, якіх ён зведаў і ацаніў, перагляд прывычнага ладу жыцця, праверка сябе. У імя высакароднага служэння народу герой нязменна шукае верную, правільную да-рогу. Дзе ж яна, гэта дарога? Пакуль што малады на-стаўнік не ведае. Ён не толькі ўпэўнены, што яна ёсць: "Шмат на гэтай дарозе ям і калдобін, розных патырчак і злыдняў. Але калі ты чэсны і свядомы чалавек і пе-рад табою паўстаюць цяжкасці, уразумей іх сваім розу-мам і адчуй сэрцам, не бойся, не адступайся ад праўды і ніколі, ні пры якіх умовах, не пагаджайся з тымі, хто зневажае народ, чыніць здзекі. Не паддцавайся ні на якія спакусы і абяцанні, накіраваныя на крыўду народа".
Я. Колас сутыкае свайго героя з рознымі людзьмі, ставіць у розныя сітуацыі, раскрываючы яго характар, духоўны свет, маральную высакароднасць.
Ужо на першых старонках трылогіі чытаем пра спрэчку Лабановіча з хатовіцкім папом Кірылам аб ад-носінах да мужыка. На думку папа, мужык з'яўляецца ніжэйшай істотай, якая сама вінавата ў сваім цяжкім жыцці. Андрэй Лабановіч катэгарычна не згаджаецца з гэтым. Для яго мужык — гэта чалавек працы. У сваёй цёмнасці, забітасці і адсталасці народ не вінаваты. Такім яго зрабіў несправядлівы лад жыцця. і таму Ла-бановіч горача бярэцца за пашырэнне асветы не толькі сярод дзяцей, але і дарослых.
У сваю першую школу малады настаўнік прыехаў з мэтай быць карысным народу сваёй асветніцкай дзей-насцю. і таму спачатку яго клопатамі былі справы ў школе, якія прыносілі Лабановічу вялікае задаваль-ненне. У адносінах дзяцей і настаўнікаў няма нічога казённага, афіцыйнага. Лабановіч не толькі вучыць, але і вучыцца сам. У адрозненні ад іншых настаўнікаў ён не саромеўся вучыцца ў простых сялян, пераймаць у іх жыццёвы вопыт. Напрыклад, Аксёна Каля ён не толькі вучыў, але і сам вучыўся ў яго, пачынаў глыбей разумець жыццё і становішча сялян. Як роўны з роўнымі размаўляе ён з непісьменнымі сялянамі, не ганарыццы перад імі, ніколі не крыўдзіць.
Наогул, адносіны героя да людзей характарызуюць яго з самага лепшага боку. Успомнім, напрыклад, цеп-лыню і клопаты, якімі былі прасякнуты яго адносіны да школьнай старожкі. Шчырае каханне да Ядвісі аза-рыла першыя жыццёвыя крокі Лабановіча, раскрыла яго багатую натуру. Успамінаючы Ядвісю, ён думае: можа, і лепей, што яны не пажаніліся, бо цяжкую да-рогу ён сабе выбраў. і ў гэтай дарозе магла надламац-ца, не вытрымаць яе цяжару кволая дзяўчына. Сціп-лы, сумленны і патрабавальны да сябе, Лабановіч над-звычай прынцыповы ў адносінах да панямонскіх інтэлігентаў, якія здрадзілі сваёй справе, духоўна збяд-нелі, загразлі ў ціне мяшчанства, абывацельшчыны, карцёжных гульняў, п'янак.
Вачачы амаральнасць панямонскай інтэлігенцыі, несправядлівасць улад у адносінах да сялян, Лабановіч часта задумваўся над складанымі праблемамі жыцця, ставіў перад сабой спрадвечныя філасофскія пытанні: што такое жыццё? у чым сэнс чалавечага жыцця? у чым прызначэнне асобы як грамадскай адзінкі? Ду-маючы над гэтымі пытаннямі на працягу ўсёй тры-логіі, Лабановіч не знаходзіць пры гэтым поўнага адка-зу яі на адно з іх. Аднак, нягледзячы на гэта, ён не стаў песімістам, не расчараваўся ў жыцці. Наадварот, ён пачынае ўсведамляць, што для таго, каб здабыць свабоду і шчасце, трэба змяніць увесь лад жыцця. Праўда, як гэта зрабіць, герой твора яшчэ не ведае.
Пасля знаёмства з нелегальнай літаратурай, гутарак з Вольгай Андросавай і Галубовічам усё падзеі сталі ўяўляцца Лабановічу ў новым свеце. Ён адчуў вялікую радасць, што спазнаў тую праўду, якой жыў народ і за якую гінулі ў астрогах і на катаргах лепшыя яго сыны. Ён выходзіць на шлях актыўнай рэвалюцыйнай ба- рацьбы, паступова набліжаецца да сваёй мэты — "намацаць галінамі сонца".
Адданы справе, сумленны, Лабановіч гатовы пайсці на самаахвяраванне дзеля справы, за якую змагаецца народ. Самаахвярнасць — гэта таксама важная рыса характару, па якой можна меркаваць аб маральных якасцях Лабановіча. Успомнім эпізод, калі Лабановіч стаіць перад царскім судом. Яго абвінавачваюць у на-пісанні лістоўкі, аўтарам якой з'яўляўся іншы на-стаўнік. Лабановіч ведае прозвішча гэтага настаўніка, але таварыша па рэвалюцыйнай справе не выдае, хоць гэта каштуе яму трох гадоў турмы.
Лабановіч — чалавек вялікага інтэлекту, здольны радавацца і хвалявацца, адчуваць хараство роднай прыроды. Любоў да прыроды — адна з самых адмет-ных рыс у яго характары. Яму здаецца, што ў залеж-носці ад ягр настрою нібы змяняецца сама прырода. Кожную вясну малады настаўнік адчувае радасць ад вечнага яе абнаўлення.
Складаны шлях прайшоў герой трылогіі Я. Коласа. Часамі ён памыляўся, але ніколі не ішоў на кампраміс са сваім сумленнем. Лабановіч быў мужным і непа-хісным у час суровых выпрабаванняў, з якіх выйшаў з адзінай думкай: "Чалавек павінен жыць для дабра, ён павінен быць карысным людзям".
Падзеі, апісаныя ў трылогіі "На ростанях", далёкія ад нашых дзён, але блізкай, актуальнай сёння з'яўля-ецца мара Лабановіча аб добраўпарадкаванні зямлі, аб гаспадарскім яе выкарыстанні. Надзённымі з'яўляюц-ца і клопаты галоўнага героя аб тым, каб было добра людзям, каб яны маглі карыстацца вынікамі ўласнай працы, клопаты пра беларускую мову, якая павінна за-няць сваё месца ў жыцці беларусаў, і аб саміх носьбітах гэтай мовы, іх чалавечай годнасці і высокім прызначэнні.