Водгукі на вершы беларускіх паэтаў

Увагу В.Д.-М. прыцягваюць паблемы, звязаныя з падзеямі пачатку 60-х гг. — рэформа 1861г., паўстанне 1863г. У камедыі "Пінская шляхта” пісьменік выступае з рэзкай крітыкай царскага чыноўніцтва і шляхты. Тэму камедыі падказала жыцце. Пасля паражэння паўстня 1863г. чыноўніцтва стала паўнаўладным гаспадаром на Беларусі, яно ажыццяуляла ўладу жорсткім і бессаромным чынам.

Пісьменнік вызначыў жнр "П. ш.“ – “фарсвадэвіль у адной дзеі”. Фарс і вадэвіль — разнавіднасці камедыі. Фарс — невялікая п'еса з прыемамі грубага камізму, з моцнымі перавялічваннямі. Такі характар маюць сцены суда, дзеянні Кручкова. Вобраз Крчкова пададзены ў сатырычным плане. У вобразе Кручкова пісьменнік паказаў усё характэрнае для царскага чыноўніцтва: свавольства, грубасць, п'янства. У "П. ш.” ёсць адзнакі вадэвіля — легкай камедыі, пабудаванай на займальным сюжэце, любоўнай інтрызе з песнямі-куплетамі. Такі характар мае сцена кахання Грышы і Марысі, смешнае заляцанне да Марысі 60-гадовага кавалера Куторгі. У сцэнах пераважае гумар, нярэдка адчуваецца вострая іронія. Пісьменнік паказвае пустую фанабэрлівасць, абмежаванасць ваколічнай шляхты.

У п'есе не даецца прамой характарыстыкі герояу. Але яна выразна выяуляецца праз паводзіны і размовы дзеючых асоб. Героі камедыі ўчэпіста трымаюцца за свае "дваранскае” званне, адстойваюць яго, нават кулакамі, дапускаючы знявагу над сабой, аддаючы чыноўнікам-кручкатворам усе незапашанае дабро.

Ціхан Пратасаіцкі і іван Ліпскі — людзі духоўна аблінава ныя. Яны нецікавыя і як чалавечыя індывідуальнасці. У іх характарыстыках падкрэслена адно: яны ўпарта трымаюцца за шляхецтва, нават ставяць пад пагрозу шчасце сваіх дзяцей Грышкі і Марысі. Больш разнабакова паказаны Харытон Куторга. Гэта бывалы, нават "пісьменны чалавек". Ён не паўзбалены пачуцця гумару, досціпу. Куторга выдае сябе за чалавека свецкага з далікатнымі манерамі. Ён пры сустрэчы з жанчынамі цалуе ім ручкі, умее спяваць любоўныя рамансы, хітрэйшы за астатніх. Маючы 60-і гадовы, ён сватаецца да 17-гадовай Марысі, згаджаецца нават "крыва прысягнуць” супраць Ліпскага, каб Пратасавіцкія аддалі за яго дачку. Але стары залетнік трапляе ў недарэчнае становішча. Яго заляцанні з пагардай адхіляе Марыся.

У пісьменніка адносіны да прадстаўнікоў пінскай шляхты не адназначны: ён кпіць і пацяшаецца з іх недарэчнай прэтэнзіі да дварянства, але ён бачыць у іх сялян-хлебаробаў, якія самі працуюць на зямлі, самі здабываюць сабе хлеб, ён малюе іх у гумарыстычным плане, паказвае, што гэтыя людзі не паўзбаўлены жыццевай мудрасці.

Кручкоў, які прыязджае на разгляд справы Ліпскага і Пратасавіцкага, паводзіць сабе нахабным чынам, дзейнічае ад імя "найяснейшай кароны", увесь час спасылаючыся на "усемілайсцівейшыя царскія ўказы". Паводзіны Кручкова сярод шляхты — з'едлівая пародыя на правасуддзе. Не паспеў ён пачаць "разбірацельства", а ўжо гучыць яго загад, каб шляхта несла хабар. Кручкоў добра ведае натуру цемнай шляхты і ўпэўнены, што кожны вытрасе кашалёк, каб не быць бітым лазой. Нахабству і цынізму Кручкова няма межаў. Ён так вольна адчувае сябе сярод цемнай, запалоханай яго прыгаворамі і штрафамі шляхты што не лічыць патрэбным захоўваць нават знешнюю форму правасуддзя. Ён аб'яуляе вінаватым тых, хто ні якіх адносін да справы не мае.

У знешнім абліччы Кручкова відаць камічнае завастрэнне. аўтар звяртае ўвагу на яго доўгія вусы. Кручкоў — вобраз гратэскавы . У ім сабрана самае характэрнае для царскага чыноўніцтва. Марцінкевіч сімпатызуе асобным прадстаўнікам шляхты — якія менш "хварэюць на шляхецтва". Гэта Грышка і Марыся. Вышэй за ўсе яны ставяць свае шчасце, свае пачуцці. Грышка і Марыся – станоўчыя героі камедыі. Яны пратэстуюць супраць устарэлых поглядаў і звычаяу. Маладыя людзі ўспрымаюць недарэчнасць старых саслоўных традыцый не столькі разумам колькі сэрцам. Яны яшчэ не ўзнімаюцца да ўсвядомленага пратэсту супраць аджыўшых форм жыцця. Свае шчасце хочуць уладзіць з дапамогай станавого прыстава якога задобрываюць хабарам.

Мова персанажа п'есы вельмі разнастайная. Напрыклад, мова Кручкрва не звычайная таму, што ён карыстаецца выразамі, запазычанымі з судовых дакументаў: "лічнасць падвергнецца апаснасці", "гэта ўгалоўнае прыступленне, Сібірам пахне” і г. д. У мове Куторгі нямала трапных выказванняу, ён часта ўжывае народныя прыказкі і прымаўкі: "не цяпер, то ў чацвер", "як чорта з балота", "даганяючы не нацалуешся". Ціхан Пратасавіцкі, дык той зусім грубым чалавекам здаецца, калі гаворыць свае любімыя словы: "хрэн табе ў вочы", "чортаў сына” (пра Грішку), "сабака” (пра Ліпскага). Разам з тым, мова шляхты вельмі багатая на вострыя і дасціпныя народныя вобразы: "здаровы, як рыжыкі баровы". Праз мову драматург перадае іх характары і настрой. Калі ўзлаваны і заніжаны прыездам Кручкова Пратасавіцкі пачынае гаварыць са сваёй жонкай ці дачкой, то мова яго становіцца грубай і рэзкай, але яна становіцца лаготнай і льсцівай, калі яму даводзіцца гаварыць з "найяснейшай каронай” Кручковым. А з такімі "далікатнымі людзьмі", як Куторга, Пратасавіцкі стараецца гаварыць шляхецкай далікатнай мовай, якой, на яго думку, належыць гаварыць людзям шляхетскага стану.